---

વિભાગ A

પ્રશ્ન ક્રમ 1 થી 16 ના આશરે 10 થી 20 શબ્દોમાં માગ્યા મુજબ જવાબ આપો. (દરેક પ્રશ્નનો 1 ગુણ)

આપેલા બહુવિકલ્પી જવાબ વાળા પ્રશ્નો માટે સાચા વિકલ્પનો ક્રમ અને જવાબ લખો.

1) પદાર્થ ‘X’ ને ગરમ કરવાથી તેમાથી પાણી દૂર થાય છે અને સ્ફટીકનો લીલો રંગ બદલાય છે તો આ પદાર્થ $\text{X}$ =….

(C) $\text{FeSO}_{4} \cdot 7\text{H}_{2}\text{O}$ (ફેરસ સલ્ફેટ)

2) ખાવાનો સોડાનું રાસાયણિક નામ શું છે?

(B) સોડિયમ હાઇડ્રોજન કાર્બોનેટ

3) નીચેના પૈકી કયું સંયોજન એસિડિક ગુણધર્મ ધરાવે છે?

(C) $\text{CH}_{3}\text{COOH}$ (ઈથેનોઈક એસિડ)

4) અરીસાનું સૂત્ર છે.

(A) $\frac{1}{\nu}+\frac{1}{u}=\frac{1}{f}$

5) કયા રંગના પ્રકાશ માટે કાચનો વક્રીભવનાંક સૌથી વધારે હોય છે?

(D) જાંબલી

6) અવરોધનો SI એકમ છે.

(B) ઓહ્મ ($\Omega$)

7) વિદ્યુત પ્રવાહ ધારિત સોલેનોઇડ માટે કયું વિધાન સાચું છે?

(C) સોલેનોઇડની અંદર ચુંબકીય ક્ષેત્ર રેખાઓ સમાંતર હોય છે.

8) કયું વિધાન સાચું છે?

(A) વનસ્પતિઓમાં દિવસ દરમિયાન પ્રકાશસંશ્લેષણ અને શ્વસન એમ બંને ક્રિયાઓ થાય છે.

9) નીચેનામાંથી કયું પ્રાણી અલિંગી પ્રજનન પદ્ધતિ દર્શાવે છે?

(B) હાઈડ્રા

10) નીચેનામાંથી કયું માનવનું ઉત્સર્જન અંગ નથી?

(B) હૃદય

11) આહાર શૃંખલામાં ઉર્જાનું વહન કઈ દિશામાં થાય છે?

(D) એક જ દિશામાં

12) માનવ શરીરમાં $\text{CO}_{2}$ અને $\text{O}_{2}$ નું પરિવહન કોના દ્વારા થાય છે?

(B) રુધિર દ્વારા

13) ઉર્જાના પુનઃપ્રાપ્ય સ્ત્રોતનું ઉદાહરણ આપો.

(D) પવન ઉર્જા

14) નીચેના પૈકી કયું $\text{pH}$ મૂલ્ય તટસ્થ દ્રાવણનું હોય છે?

(B) 7

15) આલ્કોહોલ ક્રિયાશીલ સમૂહ ધરાવતું સંયોજન કયું છે?

(A) $\text{CH}_{3}\text{OH}$ (મિથેનોલ)

16) લિંગી પ્રજનનથી થતા ફાયદા જણાવો.

(A) વધારે ભિન્નતા ઉત્પન્ન થાય છે.

---

વિભાગ B

પ્રશ્ન ક્રમ 17 થી 25 ના આશરે 40 થી 50 શબ્દોની મર્યાદામાં માગ્યા મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 2 ગુણ)

17) શા માટે દહીં અને ખાટા પદાર્થોને પિત્તળ તેમજ તાંબાના વાસણોમાં રાખવા ન જોઈએ?

દહીં અને ખાટા પદાર્થોમાં એસિડ હોય છે. જ્યારે આ એસિડને પિત્તળ (તાંબુ અને ઝિંકની મિશ્ર ધાતુ) કે તાંબાના વાસણમાં રાખવામાં આવે છે, ત્યારે તે એસિડ ધાતુ સાથે પ્રક્રિયા કરીને ઝેરી ક્ષાર (ધાતુના ક્ષાર) ઉત્પન્ન કરે છે. આ ક્ષાર ખોરાકને દૂષિત કરે છે, જે સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક હોય છે.

18) નીચે આપેલ સમીકરણને સંતુલિત કરો.

$\text{Fe} (\text{s}) + \text{H}_{2}\text{O} (\text{g}) \to \text{Fe}_{3}\text{O}_{4} (\text{s}) + \text{H}_{2} (\text{g})$

સંતુલિત સમીકરણ:

$$3\text{Fe} (\text{s}) + 4\text{H}_{2}\text{O} (\text{g}) \to \text{Fe}_{3}\text{O}_{4} (\text{s}) + 4\text{H}_{2} (\text{g})$$

19) લોખંડ પર કાટ લાગવાની પ્રક્રિયાના નિવારણ માટેના કોઈ પણ બે ઉપાયો જણાવો.

1. રંગ કરવો: લોખંડની સપાટી પર નિયમિતપણે રંગનું સ્તર લગાવવું.
2. ગેલ્વેનાઈઝેશન: લોખંડની વસ્તુઓ પર ઝિંક (જસત) ધાતુનો પાતળો સ્તર ચઢાવવો.
3. તેલ કે ગ્રીસ લગાવવું: મશીનોના ભાગો પર તેલ કે ગ્રીસ લગાવવું.

20) શ્વાસ અને ઉચ્છવાસ વચ્ચેનો તફાવત લખો.

| શ્વાસોચ્છ્વાસ (Inhalation) | ઉચ્છ્વાસ (Exhalation) |

| :— | :— |

| આ ક્રિયામાં હવા (ઓક્સિજનયુક્ત) ફેફસામાં લેવામાં આવે છે. | આ ક્રિયામાં હવા (કાર્બન ડાયોક્સાઈડયુક્ત) ફેફસામાંથી બહાર કાઢવામાં આવે છે. |

| પાંસળીના સ્નાયુઓ સંકોચન પામે છે અને છાતીનું કદ વધે છે. | પાંસળીના સ્નાયુઓ શિથિલન પામે છે અને છાતીનું કદ ઘટે છે. |

| ઉરોદરપટલ નીચેની તરફ ખેંચાય છે (સંકોચાય છે). | ઉરોદરપટલ ઉપરની તરફ ઊંચકાય છે (શિથિલન પામે છે). |

21) a) દ્વિભાજન પ્રજનન પદ્ધતિ દર્શાવતા બે સજીવોના નામ આપો.

1. અમીબા (Amoeba)
2. પેરામીશિયમ (Paramecium)
3. લેશ્મેનિયા (Leishmania) (અસમાન દ્વિભાજન)

b) લિંગી પ્રજનનથી થતા બે ગેરફાયદા લખો.

1. વધારે સંતતિ ઉત્પન્ન થવામાં સમય વધારે લાગે છે.
2. બંને જાતિના સજીવો (નર અને માદા) ની જરૂરિયાત હોય છે.
3. લિંગી પ્રજનનમાં ખૂબ જ વધારે ઉર્જા ખર્ચાય છે.

22) મેન્ડલે વટાણાના છોડના કયાં લક્ષણો ધ્યાનમાં લીધા હતા તે જણાવો.

મેન્ડલે વટાણાના છોડના સાત વિરોધાભાસી લક્ષણો ધ્યાનમાં લીધા હતા, જેમ કે:

1. બીજનો આકાર (ગોળ/ખરબચડો)
2. બીજનો રંગ (પીળો/લીલો)
3. પુષ્પનો રંગ (જાંબલી/સફેદ)
4. શીંગનો આકાર (ફૂલેલી/સંકોચાયેલી)
5. શીંગનો રંગ (લીલો/પીળો)
6. પુષ્પનું સ્થાન (અક્ષીય/અગ્રસ્થ)
7. પ્રકાંડની ઊંચાઈ (ઊંચા/નીચા)

23) લેન્સનું સૂત્ર લખો અને મોટવણી સમજાવો.

• લેન્સનું સૂત્ર:$$\frac{1}{v} – \frac{1}{u} = \frac{1}{f}$$જ્યાં, $v$ = પ્રતિબિંબ અંતર, $u$ = વસ્તુ અંતર, $f$ = કેન્દ્રલંબાઈ.
• મોટવણી ($m$):મોટવણી એ પ્રતિબિંબની ઊંચાઈ ($h’$) અને વસ્તુની ઊંચાઈ ($h$) ના ગુણોત્તરને દર્શાવે છે.$$m = \frac{\text{પ્રતિબિંબની ઊંચાઈ} (h’)}{\text{વસ્તુની ઊંચાઈ} (h)} = \frac{\nu}{u}$$મોટવણી પ્રતિબિંબના સાપેક્ષ કદ (નાનું કે મોટું) અને તેની પ્રકૃતિ (ચત્તું કે ઊલટું) દર્શાવે છે.

24) વિદ્યુત પ્રવાહની વ્યાખ્યા આપી તેનો SI એકમ જણાવો.

• વ્યાખ્યા: એકમ સમયમાં વાહકના કોઈપણ આડછેદમાંથી પસાર થતાં વિદ્યુતભારના જથ્થાને વિદ્યુત પ્રવાહ કહે છે.$$I = \frac{Q}{t}$$
• SI એકમ: એમ્પિયર ($\text{A}$).

25) પર્યાવરણને બચાવવા માટે 3R નો સિદ્ધાંત ઉદાહરણ આપી સમજાવો.

1. Reduce (ઓછો ઉપયોગ): સંસાધનોનો વપરાશ ઘટાડવો. (દા.ત., બિનજરૂરી લાઈટો બંધ કરવી.)
2. Reuse (પુનઃઉપયોગ): વસ્તુને ફેંકી દેવાને બદલે અન્ય હેતુ માટે ફરીથી વાપરવી. (દા.ત., પ્લાસ્ટિકની બોટલનો સંગ્રહ કરવા માટે ઉપયોગ કરવો.)
3. Recycle (પુનઃચક્રણ): કચરાને અલગ કરીને તેમાંથી નવી વસ્તુઓ બનાવવી. (દા.ત., જૂના કાગળમાંથી નવો કાગળ બનાવવો.)

---

વિભાગ C

પ્રશ્ન ક્રમ 26 થી 34 ના આશરે 60 થી 80 શબ્દોની મર્યાદામાં માગ્યા મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 3 ગુણ)

26) $\text{pH}$ મૂલ્યનું દૈનિક જીવનમાં મહત્ત્વ સમજાવો.

1. પાચનતંત્ર: જઠરમાં $\text{HCl}$ ની $\text{pH}$ $1.5$ થી $3.5$ વચ્ચે હોય છે, જે પાચન માટે જરૂરી છે. અપચા દરમિયાન એસિડિટી થાય ત્યારે એન્ટાસિડ (બેઝિક પદાર્થ) લેવાથી $\text{pH}$ નું સંતુલન જળવાય છે.
2. દાંતનું સડવું: મોંની $\text{pH}$ $5.5$ થી ઘટી જાય તો દાંતનું સડવું શરૂ થાય છે, જેને રોકવા માટે બેઝિક ટૂથપેસ્ટ વપરાય છે.
3. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓ: જમીનની $\text{pH}$ છોડની વૃદ્ધિ માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.

27) કીટોન અને આલ્ડીહાઈડ ક્રિયાશીલ સમૂહ ધરાવતા સંયોજનોના સૂત્રો અને નામ લખો. તેમજ તેના આયુપીએસસી નામ પદ્ધતિ માટે પ્રત્યય જણાવો.

ક્રિયાશીલ સમૂહ	નામ	સૂત્ર	પ્રત્યય
આલ્ડીહાઈડ	પ્રોપેનાલ	$\text{CH}_{3}\text{CH}_{2}\text{CHO}$	$-\text{al}$ (આલ)
કીટોન	પ્રોપેનોન	$\text{CH}_{3}\text{COCH}_{3}$	$-\text{one}$ (ઓન)

28) માનવ પાચનતંત્રમાં નાના આંતરડાના કાર્યની ટૂંકમાં સમજૂતી આપો.

નાનું આંતરડું એ ખોરાકનું સંપૂર્ણ પાચન અને શોષણ નું મુખ્ય સ્થાન છે.

1. પાચન: યકૃતમાંથી આવતો પિત્તરસ ચરબીનું ઇમલ્સીકરણ કરે છે અને સ્વાદુપિંડમાંથી આવતા ઉત્સેચકો (એમાયલેઝ, ટ્રિપ્સિન, લાઈપેઝ) કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, પ્રોટીન અને ચરબીનું પાચન કરે છે.
2. શોષણ: નાના આંતરડાની અંદરની દીવાલ પર આંગળી જેવા પ્રવર્ધો (રસાંકુરો) હોય છે, જે શોષણ માટે સપાટીનું ક્ષેત્રફળ વધારે છે. પાચિત ખોરાક અહીંથી શોષાઈને રુધિરવાહિનીઓમાં પ્રવેશ કરે છે.

29) a) $\text{DNA}$ નું પૂરું નામ લખો.

$\text{D}$eoxyribo Nucleic Acid (ડીઑક્સિરીબો ન્યુક્લિઇક એસિડ)

b) ભિન્નતા ઉત્પન્ન થવાની રીતો જણાવો.

1. લિંગી પ્રજનન: લિંગી પ્રજનનમાં જનીનોનું મિશ્રણ અને ક્રોસિંગ ઓવર થવાથી ભિન્નતા આવે છે.
2. ઉત્ક્રાંતિ (Mutation): ડીએનએની નકલ થતી વખતે થતી ભૂલો (ફેરફારો) ને કારણે.

30) માનવમાં ઉત્સર્જનતંત્રની નામ નિર્દેશનવાળી આકૃતિ દોરો અને મૂત્રપિંડના કાર્યની સમજૂતી આપો.

Shutterstock

• મૂત્રપિંડનું કાર્ય: મૂત્રપિંડનું મુખ્ય કાર્ય રુધિરનું ગાળણ કરવું અને શરીરમાંથી નાઇટ્રોજનયુક્ત નકામા પદાર્થો (યુરિયા, યુરિક એસિડ) ને દૂર કરીને મૂત્ર બનાવવાનું છે.
• તે શરીરમાં પાણી અને ક્ષારનું સંતુલન (આસૃતિ નિયમન) જાળવી રાખવામાં પણ મદદ કરે છે. ગાળણનું કાર્ય મૂત્રપિંડમાં રહેલા લાખો સૂક્ષ્મ ગાળણ એકમો નેફ્રોન દ્વારા થાય છે.

31) કોઈ વિદ્યાર્થીને આંખના ડોક્ટરે $-2.5 \text{ D}$ પાવરનો લેન્સ સૂચવ્યો છે.

a) આંખની ખામી: માઈનસ પાવર છે, તેથી વિદ્યાર્થીને લઘુદૃષ્ટિની ખામી (Myopia) છે.

b) લેન્સનો પ્રકાર: અંતર્ગોળ લેન્સ (Concave Lens).

c) લેન્સની કેન્દ્ર લંબાઈ શોધો:

• સૂત્ર: $P = \frac{1}{f (\text{meter})}$
• $f = \frac{1}{P} = \frac{1}{-2.5 \text{ D}} = -0.4 \text{ m}$
• સેન્ટીમીટરમાં: $f = -0.4 \times 100 = -40 \text{ cm}$જવાબ: લેન્સની કેન્દ્ર લંબાઈ $-40 \text{ cm}$ છે.

32) ઓહ્મનો નિયમ સમજાવી અવરોધનું સૂત્ર મેળવો.

• ઓહ્મનો નિયમ: જો વાહક તારનું તાપમાન અને અન્ય ભૌતિક પરિસ્થિતિઓ અચળ રહે, તો તેમાંથી વહેતો વિદ્યુત પ્રવાહ ($I$) તેના બે છેડા વચ્ચેના વિદ્યુત સ્થિતિમાનના તફાવત ($V$) ના સમપ્રમાણમાં હોય છે.$$V \propto I$$$$V = I \cdot R$$જ્યાં, $R$ એ અચળાંક છે, જેને અવરોધ કહે છે.
• અવરોધનું સૂત્ર: ઓહ્મના નિયમ પરથી અવરોધનું સૂત્ર મળે:$$R = \frac{V}{I}$$

33) $25 \Omega$ અવરોધ ધરાવતો વિદ્યુત બલ્બ અને અજ્ઞાત અવરોધ ($\text{R}_{1}$) ને પરિપથમા $12 \text{ V}$ ની બેટરી સાથે જોડેલ છે. જો વહેતો વિદ્યુત પ્રવાહ $0.4 \text{ A}$ હોય તો અજ્ઞાત અવરોધનું મૂલ્ય શોધો અને બલ્બના બે છેડા તથા અજ્ઞાત અવરોધના બે છેડા વચ્ચેનો વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત શોધો.

• આપેલ: બલ્બનો અવરોધ ($R_b$) $= 25 \Omega$, બેટરી વોલ્ટેજ ($V$) $= 12 \text{ V}$, પ્રવાહ ($I$) $= 0.4 \text{ A}$.
• બલ્બ અને અજ્ઞાત અવરોધ શ્રેણીમાં જોડાયેલા છે.

1. પરિપથનો કુલ અવરોધ ($R_{\text{total}}$):$$R_{\text{total}} = \frac{V}{I} = \frac{12 \text{ V}}{0.4 \text{ A}} = 30 \Omega$$
2. અજ્ઞાત અવરોધનું મૂલ્ય ($R_1$):શ્રેણી જોડાણ માટે: $R_{\text{total}} = R_b + R_1$$$30 \Omega = 25 \Omega + R_1$$$$R_1 = 30 \Omega – 25 \Omega = 5 \Omega$$
3. બલ્બના બે છેડા વચ્ચેનો વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત ($V_b$):$$V_b = I \cdot R_b = 0.4 \text{ A} \times 25 \Omega = 10 \text{ V}$$
4. અજ્ઞાત અવરોધના બે છેડા વચ્ચેનો વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત ($V_1$):$$V_1 = I \cdot R_1 = 0.4 \text{ A} \times 5 \Omega = 2 \text{ V}$$

જવાબ:

• અજ્ઞાત અવરોધનું મૂલ્ય $5 \Omega$ છે.
• બલ્બના છેડા વચ્ચેનો વોલ્ટેજ $10 \text{ V}$ છે.
• અજ્ઞાત અવરોધના છેડા વચ્ચેનો વોલ્ટેજ $2 \text{ V}$ છે.

34) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ લખો.

i) સોલાર સેલનો સિદ્ધાંત જણાવો.

સોલાર સેલ ફોટોવોલ્ટેઇક અસર ના સિદ્ધાંત પર કાર્ય કરે છે. જ્યારે સૂર્યપ્રકાશ સોલાર સેલ પર પડે છે, ત્યારે તે ફોટોનને શોષી લે છે, જેનાથી સેલમાં વિદ્યુતભાર વાહકો (ઇલેક્ટ્રોન અને હોલ્સ) ઉત્પન્ન થાય છે અને વિદ્યુત પ્રવાહ ઉત્પન્ન થાય છે.

ii) શા માટે આપણે ઉર્જાના વૈકલ્પિક સ્ત્રોત તરફ નજર દોડાવીએ છીએ?

1. અશ્મિભૂત બળતણનો થાક: કોલસો અને પેટ્રોલિયમ જેવા પરંપરાગત ઉર્જા સ્ત્રોતો મર્યાદિત છે અને તે ખૂટી જવાની શક્યતા છે.
2. પ્રદૂષણ: અશ્મિભૂત બળતણના દહનથી પર્યાવરણને નુકસાન થાય છે (ગ્લોબલ વોર્મિંગ, એસિડ વર્ષા, હવાનું પ્રદૂષણ).
3. જાળવણી: ઉર્જાની વધતી માંગને પહોંચી વળવા અને ઉર્જા સુરક્ષા જાળવવા માટે.

---

વિભાગ D

નીચે આપેલા પ્રશ્ન નં 35 થી 39 ના આશરે 90 થી 120 શબ્દોમાં માગ્યા મુજબ સવિસ્તાર ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 4 ગુણ)

35) નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.

i) એસ્ટરીકરણ પ્રક્રિયા ઉદાહરણ આપી સમજાવો.

• સમજૂતી: જુઓ પ્રશ્ન 49(a) (બીજું પેપર) નો જવાબ.
• સમીકરણ: $\text{CH}_{3}\text{COOH} (\text{ઇથેનોઇક એસિડ}) + \text{CH}_{3}\text{CH}_{2}\text{OH} (\text{ઇથેનોલ}) \xrightarrow{\text{એસિડ}} \text{CH}_{3}\text{COOCH}_{2}\text{CH}_{3} (\text{ઇથાઇલ ઇથેનોએટ}) + \text{H}_{2}\text{O}$

ii) ઈથેનોઈક એસિડના ગુણધર્મો લખો.

1. તેનું રાસાયણિક સૂત્ર $\text{CH}_{3}\text{COOH}$ છે. તેને એસેટિક એસિડ પણ કહે છે.
2. તે કાર્બોક્સિલિક એસિડ શ્રેણીનો બીજો સભ્ય છે.
3. તેનું $\text{pH}$ મૂલ્ય $7$ કરતા ઘણું ઓછું હોય છે, પરંતુ તે નિર્બળ એસિડ છે.
4. શુદ્ધ ઇથેનોઈક એસિડનું ગલનબિંદુ $290 \text{ K} (16.6^{\circ}\text{C})$ છે, તેથી ઠંડા વાતાવરણમાં તે ઠરી જાય છે, જેને ગ્લેશિયલ એસેટિક એસિડ કહે છે.
5. $5\% \text{ થી } 8\%$ ઇથેનોઈક એસિડના જલીય દ્રાવણને વિનેગર કહે છે, જેનો ઉપયોગ અથાણાંમાં થાય છે.

36) a) મનુષ્યના પાચનતંત્રની નામનિર્દેશનવાળી આકૃતિ દોરો.

Shutterstock

b) મનુષ્યમાં થતા રુધિરનું બેવડું પરિવહન સમજાવો.

• બેવડું પરિવહન: મનુષ્યમાં, રુધિર એક ચક્ર દરમિયાન હૃદયમાંથી બે વખત પસાર થાય છે, જેને બેવડું પરિવહન કહે છે.
  1. ફુપ્ફુસીય પરિવહન (Pulmonary Circulation): જમણું ક્ષેપક ઓક્સિજનવિહીન રુધિરને ફેફસાંમાં પંપ કરે છે. ફેફસાંમાં રુધિર શુદ્ધ થઈને (ઓક્સિજન મેળવીને) ડાબા કર્ણકમાં પાછું આવે છે.
  2. વ્યવસ્થિત પરિવહન (Systemic Circulation): ડાબું ક્ષેપક ઓક્સિજનયુક્ત રુધિરને આખા શરીરમાં પંપ કરે છે. શરીરના અંગો ઓક્સિજનનો ઉપયોગ કરી $\text{CO}_{2}$ વાળું રુધિર જમણા કર્ણકમાં પાછું મોકલે છે.
• મહત્ત્વ: આ બેવડું પરિવહન ઓક્સિજનયુક્ત અને ઓક્સિજનવિહીન રુધિરને ભેગું થતું અટકાવે છે, જે ઉચ્ચ ઉર્જાની જરૂરિયાત ધરાવતા સસ્તન પ્રાણીઓ માટે અત્યંત કાર્યક્ષમ છે.

37) a) મનુષ્યના મગજના મુખ્ય ત્રણ ભાગોના નામ લખો.

1. અગ્ર મગજ (Forebrain)
2. મધ્ય મગજ (Midbrain)
3. પશ્વ મગજ (Hindbrain)

b) મગજનાં મુખ્ય બે કાર્યો સમજાવો.

1. વિચારવું અને નિર્ણય લેવો (અગ્ર મગજ): અગ્ર મગજ (બૃહદ મસ્તિષ્ક) શરીરના તમામ ઐચ્છિક કાર્યો (બોલવું, સાંભળવું, જોવું), માહિતીની પ્રક્રિયા, વિચારવું, નિર્ણય લેવો અને યાદશક્તિ માટેનું કેન્દ્ર છે.
2. અનૈચ્છિક ક્રિયાઓનું નિયંત્રણ (પશ્વ મગજ): પશ્વ મગજના ભાગો (જેમ કે લંબમજ્જા) હૃદયના ધબકારા, શ્વાસ અને રુધિરનું દબાણ જેવી અનૈચ્છિક ક્રિયાઓનું નિયંત્રણ કરે છે.

38) a) અવરોધોનું સમાંતર જોડાણ સમજાવો. સમાંતર જોડાણ માટે સમતુલ્ય અવરોધનું સૂત્ર મેળવો.

• સમાંતર જોડાણ: જ્યારે બે કે તેથી વધુ અવરોધોને એવા પ્રકારે જોડવામાં આવે કે દરેક અવરોધના છેડા વચ્ચેનો વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત સમાન રહે, ત્યારે તે જોડાણને સમાંતર જોડાણ કહે છે.
• આ જોડાણમાં વિદ્યુત પ્રવાહ વહેંચાઈ જાય છે.
• સમતુલ્ય અવરોધનું સૂત્ર (ગણતરી):
  • ધારો કે, ત્રણ અવરોધો $R_1, R_2, R_3$ ને સમાંતર જોડ્યા છે.
  • કુલ પ્રવાહ $I = I_1 + I_2 + I_3$ (જ્યાં $I_1, I_2, I_3$ એ દરેક અવરોધમાંથી વહેતો પ્રવાહ છે).
  • ઓહ્મના નિયમ મુજબ: $I = V/R_{\text{total}}$, $I_1 = V/R_1$, $I_2 = V/R_2$, $I_3 = V/R_3$
  • કિંમતો મૂકતા:$$\frac{V}{R_{\text{total}}} = \frac{V}{R_1} + \frac{V}{R_2} + \frac{V}{R_3}$$
  • $V$ ને સામાન્ય કાઢી દૂર કરતાં:$$\frac{1}{R_{\text{total}}} = \frac{1}{R_1} + \frac{1}{R_2} + \frac{1}{R_3}$$
  • સૂત્ર: સમાંતર જોડાણ માટે સમતુલ્ય અવરોધનો વ્યસ્ત એ દરેક અવરોધના વ્યસ્તના સરવાળા જેટલો હોય છે.

39) a) વિદ્યુત મોટરનો સિદ્ધાંત અને કાર્ય લખો.

• સિદ્ધાંત: વિદ્યુત મોટર એ વિદ્યુત પ્રવાહની ચુંબકીય અસરના સિદ્ધાંત પર કાર્ય કરે છે. જ્યારે કોઈ વિદ્યુત પ્રવાહધારિત ગૂંચળાને ચુંબકીય ક્ષેત્રમાં મૂકવામાં આવે છે, ત્યારે તેના પર બળ લાગે છે, જેના કારણે ગૂંચળું સતત ભ્રમણ કરે છે.
• કાર્ય: વિદ્યુત મોટર વિદ્યુત ઊર્જાનું યાંત્રિક ઊર્જામાં રૂપાંતર કરે છે.

b) ટૂંક નોંધ લખો: ગ્રીન હાઉસ અસર.

• ગ્રીન હાઉસ અસર: પૃથ્વીના વાતાવરણમાં રહેલા $\text{CO}_{2}$, મિથેન અને પાણીની વરાળ જેવા ગ્રીન હાઉસ વાયુઓ સૂર્યમાંથી આવતી ગરમીને પૃથ્વીની સપાટી પર શોષી લે છે, અને આ શોષાયેલી ગરમીને વાતાવરણમાંથી બહાર જતી અટકાવે છે.
• આને કારણે પૃથ્વીના વાતાવરણનું તાપમાન વધે છે, જેને ગ્રીન હાઉસ અસર કહે છે.
• આ અસર પૃથ્વી પર જીવન ટકાવી રાખવા માટે જરૂરી છે, પરંતુ માનવીય પ્રવૃત્તિઓ (જેમ કે અશ્મિભૂત બળતણનું દહન) ને કારણે આ વાયુઓનું પ્રમાણ વધવાથી વૈશ્વિક ઉષ્ણતા (Global Warming) ની સમસ્યા સર્જાય છે.