---

વિભાગ A

પ્રશ્ન ક્રમ 1 થી 24 ના સૂચના મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નનો 1 ગુણ)

નીચે આપેલા વિધાનો માટે તેમની નીચે આપેલા વિકલ્પોમાંથી સાચો વિકલ્પ પસંદ કરીને લખો.

1) નીચેનામાંથી કયો કુત્રિમ સૂચક છે. 1

(A) ફિનોલ્ફથેલીન 2

2) નીચેનામાંથી બ્યુટેનોલનું અણુસૂત્ર જણાવો. 3

(A) $\text{C}_{4}\text{H}_{9}\text{OH}$ 4

3) મનુષ્યમાં મૂત્રપિંડ એ સાથે સંકળાયેલ એક તંત્રનો ભાગ છે. 5

(C) ઉત્સર્જન 6

4) વિદ્યુત બલ્બની ફિલામેન્ટમાં ટંગસ્ટન ધાતુનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે કારણ કે 7

(B) તેની અવરોધક્તા અને ગલનબિંદુ બંને ઊંચા હોય છે. 8

5) નીચેની આકૃતિમાં વસ્તુનું સ્થાન $2\text{F}_{1}$ અને $\text{F}_{1}$ ની વચ્ચે છે. તો પ્રતિબિંબનું સ્થાન ક્યાં મળશે? 9

(A) $2\text{F}_{2}$ થી દૂર 10

6) સામાન્ય દૃષ્ટિ ધરાવતી પુખ્ત વ્યક્તિ માટે સ્પષ્ટ દૃષ્ટિ અંતર આશરે છે. 11

(C) $25 \text{ cm}$ 12

---

નીચે આપેલાં વિધાનો સાચાં બને તે રીતે ખાલી જગ્યા પૂરો.

7) આલ્કેન સમાનધર્મી શ્રેણીનો પ્રથમ સભ્ય મિથેન છે. ¹³

8) માનવ જાતિમાં જન્યુમાં રંગસૂત્રોની સંખ્યા 23 હોય છે. ¹⁴

9) ધમની ની દિવાલ જાડી અને સ્થિતિસ્થાપક હોય છે. ¹⁵

10) પર્ણફૂટી ના પર્ણમાં વાનસ્પતિક પ્રજનન થાય છે. ¹⁶

11) ઓપ્ટિશિયન દ્વારા સૂચવવામાં આવેલા લેન્સનો પાવર $+2.0\text{D}$ હોય તો બહિર્ગોળ લેન્સ પ્રકારના લેન્સનો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન કરવામાં આવ્યું હશે? ¹⁷

12) પારો ધાતુ ઓરડાના તાપમાને પ્રવાહી સ્વરૂપે હોય છે. ¹⁸

---

નીચે આપેલા વિધાનો સાચાં છે કે ખોટાં તે લખો.

13) ગેલ્વેનાઈઝેશનની પ્રક્રિયાએ લોખંડનું ક્ષારણ અટકાવવા માટેની પ્રક્રિયા છે. 19

સાચું

14) પુરૂષમાં લિંગી રંગસૂત્રનું પૂર્ણ યુગ્મ હોય છે. 20

ખોટું (પુરૂષમાં $\text{XY}$ લિંગી રંગસૂત્રનું યુગ્મ હોય છે, જે અપૂર્ણ યુગ્મ છે.)

15) કનિનીકા કીકીના કદને નાનું-મોટું કરી શકતી નથી. 21

ખોટું (કનિનીકા કીકીના કદને નિયંત્રિત કરે છે.)

16) જે દ્રાવણની $\text{pH}$ નું મૂલ્ય $7$ થી $14$ સુધી વધે છે તો તે સૂચવે છે કે દ્રાવણમાં $\text{H}^{+}$ આયનની સાંદ્રતામાં ઘટાડો થાય છે. 22

સાચું

---

નીચે આપેલા પ્રશ્નોના માગ્યા મુજબ જવાબ આપો.

17) પશ્વ મગજનો કયો ભાગ એ શરીરની સમસ્થિતિ અને સંતુલન માટે જવાબદાર છે? 23

નાનું મગજ (Cerebellum)

18) મેન્ડલના વટાણાના પ્રયોગમાં બીજી પેઢી દરમિયાન મળતી સંતતિના બંધારણ $\text{TT}, \text{Tt}, \text{tt}$ છે. આમાંથી પ્રભાવી બંધારણ અને પ્રછન્ન બંધારણને અલગ પાડો. ²⁴

• પ્રભાવી બંધારણ: $\text{TT}$ અને $\text{Tt}$
• પ્રછન્ન બંધારણ: $\text{tt}$

19) વ્યાખ્યા આપો: પ્રકાશનું વિભાજન 25

શ્વેત પ્રકાશનું તેના ઘટક રંગોમાં વિભાજન થવાની ઘટનાને પ્રકાશનું વિભાજન કહે છે.

20) નીચેનામાંથી બંધ-બેસતી ના હોય તેવી જોડ શોધીને લખો. 26262626

(C) અવાહક – નિકલ (નિકલ ધાતુ હોવાથી વાહક છે, અવાહક નથી.)

---

નીચેના જોડકાં સાચા બને તે રીતે જોડો.

21) થાઈરોક્સિન $\to$ b) શરીરના વિકાસ માટે ચયાપચયનું નિયમન કરે છે. ²⁷22) ટેસ્ટોસ્ટેરોન $\to$ c) પુરૂષ – પ્રજનનાંગોનો વિકાસ ²⁸

23) દ્વિતીય પોષકસ્તર $\to$ b) પ્રાથમિક ઉપભોગીઓ. ²⁹24) તૃતીય પોષકસ્તર $\to$ a) દ્વિતીય ઉપભોગીઓ. ³⁰

---

વિભાગ B

પ્રશ્ન ક્રમ 25 થી 37 પૈકી કોઈ પણ 9 પ્રશ્નોના 40 થી 50 શબ્દોની મર્યાદામાં માગ્યા મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 2 ગુણ)

25) તેલ તેમજ ચરબીયુક્ત ખાદ્ય પદાર્થોની સાથે નાઈટ્રોજન વાયુને ભરવામાં આવે છે? શા માટે? 31

તેલ અને ચરબીયુક્ત ખાદ્ય પદાર્થો હવામાંના ઑક્સિજન સાથે પ્રક્રિયા કરીને ઑક્સિડેશન પામે છે, જેના કારણે તે ખોરા (Rancid) થઈ જાય છે અને તેમની ગંધ તથા સ્વાદ બદલાઈ જાય છે. નાઇટ્રોજન ($\text{N}_{2}$) વાયુ નિષ્ક્રિય હોવાથી તે ઑક્સિડેશનને અટકાવે છે, જેથી ખોરાક લાંબા સમય સુધી સુરક્ષિત રહે છે.

26) આયનીય સંયોજનોના કોઈ પણ બે સામાન્ય ગુણધર્મો લખો. ³²

1. ભૌતિક સ્વભાવ: આયનીય સંયોજનો ધન અને ઋણ આયનોના પ્રબળ આકર્ષણ બળને કારણે સામાન્ય રીતે ઘન અને સખત હોય છે, પણ તે બરડ હોય છે.
2. ગલનબિંદુ અને ઉત્કલનબિંદુ: આયનીય સંયોજનોના ગલનબિંદુ અને ઉત્કલનબિંદુ ખૂબ ઊંચા હોય છે.

27) તફાવતના બે મુદ્દા લખો: ધમની – શિરા ³³

1. વહન: ધમનીઓ રુધિરને હૃદયમાંથી શરીરના અંગો તરફ લઈ જાય છે, જ્યારે શિરાઓ રુધિરને અંગોમાંથી હૃદય તરફ પાછું લાવે છે.
2. દીવાલ: ધમનીઓની દીવાલ જાડી અને સ્થિતિસ્થાપક હોય છે³⁴, જ્યારે શિરાઓની દીવાલ પાતળી હોય છે.

28) પુષ્પના આયામ છેદની નામ નિર્દેશનવાળી માત્ર આકૃતિ દોરો. ³⁵

29) a) જાતીય સમાગમ દ્વારા ફેલાતા રોગોને બેક્ટેરિયા જન્ય અને વાઈરસજન્ય રોગોમાં વર્ગીકૃત કરો. ³⁶

• બેક્ટેરિયાજન્ય રોગો: ગોનોરીયા, સિફિલિસ ³⁷
• વાઈરસજન્ય રોગો: એઈડ્સ, મસા ³⁸b) ગર્ભધારણ રોકવા માટેની યાંત્રિક પદ્ધતિઓ માટે કોઈ પણ બે સાધનોના નામ જણાવો. ³⁹

1. નિરોધ (Condom) ⁴⁰
2. આંકડી (Loop) / કોપર-ટી (Copper-T) ⁴¹

30) a) વ્યાખ્યા આપો: આંખની સમાવેશન-ક્ષમતા 42

આંખના લેન્સની કેન્દ્રલંબાઈમાં ફેરફાર કરીને નજીકની કે દૂરની વસ્તુને સ્પષ્ટ રીતે નેત્રપટલ પર કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતાને આંખની સમાવેશન-ક્ષમતા કહે છે.

b) સિલિયરી સ્નાયુઓનું કાર્ય લખો. 43

સિલિયરી સ્નાયુઓ આંખના લેન્સની વક્રતા અને જાડાઈ (કેન્દ્રલંબાઈ) ને નિયંત્રિત કરીને આંખની સમાવેશન-ક્ષમતામાં મદદરૂપ થાય છે.

31) નીચે આપેલા ઘટકોની સંજ્ઞા દોરો. 44

a) વિદ્યુત કોષોનું સંયોજન (બેટરી)

b) પ્લગકળ (બંધ)

c) જોડાણ વગર એકબીજાને પસાર કરતાં તાર

d) ચલિત અવરોધ

32) $12 \text{ V}$ વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત ધરાવતાં બે બિંદુઓ વચ્ચે $2 \text{ C}$ વિદ્યુતભારને લઈ જવા માટે કેટલું કાર્ય કરવું પડે? ⁴⁵

• સૂત્ર: કાર્ય ($W$) = વિદ્યુત સ્થિતિમાનનો તફાવત ($V$) $\times$ વિદ્યુતભાર ($Q$)
• $W = 12 \text{ V} \times 2 \text{ C} = 24 \text{ J}$જવાબ: $24 \text{ જૂલ}$ કાર્ય કરવું પડે.

33) ચુંબકીય ક્ષેત્રની લાક્ષણિક્તાઓ જણાવો. ⁴⁶

1. ચુંબકીય ક્ષેત્ર રેખાઓ ચુંબકની બહાર $\text{N}$ ધ્રુવથી $\text{S}$ ધ્રુવ તરફ અને અંદર $\text{S}$ ધ્રુવથી $\text{N}$ ધ્રુવ તરફ જઈને બંધ ગાળો રચે છે.
2. કોઈપણ બે ચુંબકીય ક્ષેત્ર રેખાઓ ક્યારેય એકબીજાને છેદતી નથી.
3. જ્યાં ક્ષેત્ર રેખાઓ ગીચ હોય (ધ્રુવો પાસે), ત્યાં ચુંબકીય ક્ષેત્ર પ્રબળ હોય છે.

34) તફાવત આપો: જૈવિક ઘટકો – અજૈવિક ઘટકો. ⁴⁷

1. સમાવેશ: જૈવિક ઘટકોમાં સજીવો (ઉત્પાદકો, ઉપભોગીઓ, વિઘટકો) નો સમાવેશ થાય છે, જ્યારે અજૈવિક ઘટકોમાં નિર્જીવ ભૌતિક પરિબળો (તાપમાન, પાણી, હવા) નો સમાવેશ થાય છે.
2. ભૂમિકા: જૈવિક ઘટકો ઉર્જા અને પોષક દ્રવ્યોના વહન માટે જવાબદાર છે, જ્યારે અજૈવિક ઘટકો સજીવોને ટકી રહેવા માટે ભૌતિક વાતાવરણ પૂરું પાડે છે.

35) જૈવિક વિશાલન વિશે ટૂંકમાં સમજાવો. 48

જૈવિક વિશાલન એટલે આહાર શૃંખલામાં (ખોરાકના સ્તરોમાં) જૈવ-અવિઘટનીય હાનિકારક રસાયણો (જેમ કે જંતુનાશકો) ની સાંદ્રતામાં ક્રમશઃ થતો વધારો. આ સાંદ્રતા સૌથી ઊંચા પોષક સ્તરે (મનુષ્ય સહિત) સૌથી વધુ જોવા મળે છે, જે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ ઊભી કરી શકે છે.

36) નીચે આપેલી મનુષ્યની ઉત્સર્જનતંત્રની આકૃતિમાંથી $\text{A}, \text{B}, \text{C}$ અને $\text{D}$ ભાગોના નામ જણાવો. ⁴⁹

• $\text{A} \to$ મૂત્રપિંડ (Kidney) ⁵⁰
• $\text{B} \to$ મૂત્રવાહિની (Ureter) ⁵¹
• $\text{C} \to$ મૂત્રાશય (Urinary Bladder) ⁵²
• $\text{D} \to$ મૂત્રમાર્ગ (Urethra) ⁵³

37) જમણા હાથના અંગૂઠાનો નિયમ સમજાવો. (આકૃતિ જરૂરી છે)54

નિયમ: જો તમે વિદ્યુત પ્રવાહધારિત સુરેખ વાહકને તમારા જમણા હાથમાં એવી રીતે પકડો કે તમારો અંગૂઠો વિદ્યુત પ્રવાહની દિશામાં હોય, તો તમારી વીંટળાયેલી આંગળીઓ ચુંબકીય ક્ષેત્ર રેખાઓની દિશા દર્શાવે છે.

---

વિભાગ C

પ્રશ્ન ક્રમ 38 થી 46 પૈકી કોઈ પણ 6 પ્રશ્નોના 60 થી 80 શબ્દોની મર્યાદામાં માગ્યા મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 3 ગુણ)

38) નીચે આપેલ આકૃતિનું ધ્યાનપૂર્વક અવલોકન કરો અને નીચે આપેલા પ્રશ્નોના જવાબ આપો. 55

a) રાસાયણિક પ્રક્રિયા: આ વિઘટન પ્રક્રિયા છે.

• વ્યાખ્યા: એક જ પ્રક્રિયક તૂટીને બે કે તેથી વધુ સરળ નીપજો બનાવે તેને વિઘટન પ્રક્રિયા કહે છે.b) રંગ પરિવર્તન: સિલ્વર ક્લોરાઇડનો રંગ સૂર્યપ્રકાશને કારણે સફેદમાંથી ભૂખરો (Grey) થઈ જાય છે. 56c) રાસાયણિક સમીકરણ:$$2\text{AgCl} (\text{s}) \xrightarrow{\text{સૂર્યપ્રકાશ}} 2\text{Ag} (\text{s}) + \text{Cl}_{2} (\text{g})$$

39) તફાવતના મુદ્દા લખો: ધાતુઓ – અધાતુઓ. 57

| ધાતુઓ | અધાતુઓ |

| :— | :— |

| તે ચળકાટ ધરાવે છે અને ટીપાવપણાનો ગુણ ધરાવે છે. | તે ચળકાટ ધરાવતા નથી (અપવાદ: આયોડિન) અને બરડ હોય છે. |

| તે વિદ્યુત અને ઉષ્માના સુવાહક હોય છે. | તે વિદ્યુત અને ઉષ્માના અવાહક હોય છે (અપવાદ: ગ્રેફાઇટ). |

| તે ઇલેક્ટ્રોન ગુમાવીને ધન આયન બનાવે છે. | તે ઇલેક્ટ્રોન મેળવીને ઋણ આયન બનાવે છે. |

40) ધાતુ $\text{X}$ એ કુદરતમાં સલ્ફાઈડ $\text{XS}$ સ્વરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે. તે લોખંડની વસ્તુઓના ગેલ્વેનાઈઝેશનમાં વપરાય છે. 58

a) ધાતુ $\text{X}$: ઝિંક ($\text{Zn}$) (કારણ કે તે ગેલ્વેનાઈઝેશન માટે વપરાય છે).

b) $\text{ZnS}$ ને શુદ્ધ ધાતુમાં રૂપાંતર કરવાની પ્રક્રિયા (ભુંજન): 59

1. ભુંજન (Roasting): સલ્ફાઈડ અયસ્કને હવાની હાજરીમાં ગરમ કરવાથી ઓક્સાઇડ બને છે:$$2\text{ZnS} (\text{s}) + 3\text{O}_{2} (\text{g}) \xrightarrow{\text{ગરમી}} 2\text{ZnO} (\text{s}) + 2\text{SO}_{2} (\text{g})$$
2. રિડક્શન: ઝિંક ઑક્સાઇડને કાર્બન (કોક) સાથે ગરમ કરીને ધાતુમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે:$$\text{ZnO} (\text{s}) + \text{C} (\text{s}) \xrightarrow{\text{ગરમી}} \text{Zn} (\text{s}) + \text{CO} (\text{g})$$

41) પરાવર્તી કમાન એટલે શું? પરાવર્તી કમાનની માત્ર નામ નિર્દેશનવાળી આકૃતિ દોરો. 60

પરાવર્તી કમાન: સજીવમાં ગ્રાહી અંગો (ઉદા. ત્વચા) થી સંવેદના મેળવીને, સંવેદી ચેતાકોષ દ્વારા કરોડરજ્જુ સુધી અને ત્યાંથી પ્રેરક ચેતાકોષ દ્વારા કારક અંગો (ઉદા. સ્નાયુઓ) સુધી સંદેશો પહોંચાડવાના માર્ગને પરાવર્તી કમાન કહે છે. આનાથી તાત્કાલિક અને અનૈચ્છિક પ્રતિક્રિયા (પરાવર્તી ક્રિયા) થાય છે.

42) અલિંગી પ્રજનનના પ્રકારોના નામ લખો. તે પૈકી કોઈ પણ બે પ્રકારના અલિંગી પ્રજનન વિશે સમજાવો. ⁶¹

• પ્રકારો: દ્વિભાજન, બહુભાજન, કલિકાસર્જન, અવખંડન, પુનર્જનન, બીજાણુસર્જન, વાનસ્પતિક પ્રજનન.
• સમજૂતી:
  1. દ્વિભાજન: સજીવ કોષ વિભાજન દ્વારા બે સમાન ભાગોમાં વિભાજિત થઈને બે નવા સજીવો બનાવે છે. (ઉદા. અમીબા).
  2. કલિકાસર્જન: સજીવ શરીર પર એક નાનો પ્રવર્ધ (કલિકા) ઉદ્ભવે છે, જે વિકાસ પામીને મૂળ સજીવથી અલગ થાય છે અને નવા સજીવ તરીકે જીવે છે. (ઉદા. હાઇડ્રા).

43) b) શુક્રપિંડનું કાર્ય જણાવો. ⁶²

1. શુક્રકોષોનું નિર્માણ કરવું.
2. નર જાતીય અંતઃસ્ત્રાવ ટેસ્ટોસ્ટેરોન નું ઉત્પાદન અને સ્ત્રાવ કરવો.

44) એક અંતર્ગોળ લેન્સની કેન્દ્ર લંબાઈ $15 \text{ cm}$ છે. વસ્તુને લેન્સથી કેટલા અંતરે રાખવી જોઈએ કે જેથી તેનું પ્રતિબિંબ લેન્સથી $10 \text{ cm}$ દૂર મળે? લેન્સ દ્વારા મળતી મોટવણી પણ શોધો. ⁶³

• આપેલ: $f = -15 \text{ cm}$, $v = -10 \text{ cm}$
• લેન્સનું સૂત્ર: $\frac{1}{u} = \frac{1}{v} – \frac{1}{f} = \frac{1}{-10} – \frac{1}{-15} = -\frac{1}{10} + \frac{1}{15} = \frac{-3 + 2}{30} = -\frac{1}{30}$
• વસ્તુ અંતર ($u$): $u = -30 \text{ cm}$ (વસ્તુને લેન્સથી $30 \text{ cm}$ અંતરે રાખવી જોઈએ.)
• મોટવણી ($m$): $m = \frac{v}{u} = \frac{-10 \text{ cm}}{-30 \text{ cm}} = +\frac{1}{3} \approx +0.33$

45) b) અંતર્ગોળ અરીસાના કોઈ પણ બે ઉપયોગો લખો. ⁶⁴

1. કારની હેડલાઈટ માં પ્રકાશના શક્તિશાળી સમાંતર કિરણપુંજ મેળવવા માટે. ⁶⁵
2. દંત ચિકિત્સકો દ્વારા દાંતનું મોટું પ્રતિબિંબ જોવા માટે.

46) વિદ્યુત પ્રવાહની તાપીય અસરના વ્યાવહારિક ઉપયોગો ઉદાહરણ આપી સમજાવો. 66

વિદ્યુત પ્રવાહ અવરોધક તારમાંથી પસાર થાય ત્યારે ઉષ્મા ઉત્પન્ન કરે છે. તેના ઉપયોગો:

1. વિદ્યુત ઇસ્ત્રી/હીટર: આ ઉપકરણોમાં ઊંચા ગલનબિંદુ અને અવરોધકતા ધરાવતી નિક્રોમ ધાતુનો ઉપયોગ થાય છે, જે ઉષ્મા ઉત્પન્ન કરે છે.
2. વિદ્યુત બલ્બ: બલ્બમાં ટંગસ્ટન ધાતુનો ફિલામેન્ટ ગરમ થઈને પ્રકાશ ઉત્પન્ન કરે છે, કારણ કે તેનો ગલનબિંદુ ખૂબ ઊંચો હોય છે. ⁶⁷
3. વિદ્યુત ફ્યુઝ: તે ઓવરલોડિંગ કે શોર્ટ સર્કિટ વખતે પરિપથને તોડીને ઉપકરણોને સુરક્ષા પૂરી પાડે છે.

---

વિભાગ D

પ્રશ્ન ક્રમ 47 થી 54 પૈકી કોઈ પણ 5 પ્રશ્નોના 90 થી 120 શબ્દોની મર્યાદામાં વિગતવાર માગ્યા મુજબ ઉત્તર લખો. (દરેક પ્રશ્નના 4 ગુણ)

47) વિરંજન પાઉડરની બનાવટ રાસાયણિક પ્રક્રિયા દ્વારા સમજાવો અને વિરંજન પાઉડરના બે ઉપયોગો લખો. ⁶⁸

• બનાવટ: શુષ્ક કળી ચૂનો ($\text{Ca}(\text{OH})_{2}$) પર ક્લોરિન વાયુ ($\text{Cl}_{2}$) ની પ્રક્રિયા કરવાથી વિરંજન પાઉડર ($\text{CaOCl}_{2}$) બને છે.$$\text{Ca}(\text{OH})_{2} (\text{s}) + \text{Cl}_{2} (\text{g}) \to \text{CaOCl}_{2} (\text{s}) + \text{H}_{2}\text{O} (\text{l})$$
• ઉપયોગો:
  1. વિરંજન: કાપડ ઉદ્યોગમાં સુતરાઉ અને શણના કાપડને વિરંજિત કરવા માટે.
  2. જંતુનાશક: પીવાના પાણીને જંતુમુક્ત (જંતુરહિત) કરવા માટે.

48) a) મનુષ્યના પાચનતંત્રમાં $\text{pH}$ નું મહત્ત્વ સમજાવો. ⁶⁹

1. જઠર: જઠર $\text{HCl}$ નો સ્ત્રાવ કરીને એસિડિક માધ્યમ ( $\text{pH} \approx 1.5 – 3.5$ ) બનાવે છે, જે પ્રોટીન પાચક ઉત્સેચક પેપ્સિન ને કાર્યશીલ બનાવે છે.
2. નાનું આંતરડું: જઠરમાંથી આવતો એસિડિક ખોરાક અહીં આવે છે. સ્વાદુપિંડના ઉત્સેચકોને કાર્ય કરવા માટે બેઝિક (આલ્કલાઇન) માધ્યમની જરૂર હોવાથી, પિત્તરસ ખોરાકને આલ્કલાઇન બનાવે છે.

b) $\text{pH}$ માં ફેરફારને કારણે દાંત કેવી રીતે સડે છે તે સમજાવો. 70

દાંતનું સડવું ત્યારે શરૂ થાય છે જ્યારે મોંની $\text{pH}$ $5.5$ કરતાં ઘટી જાય છે. મોંમાં રહેલા બેક્ટેરિયા ખોરાક પછી બાકી રહેલી ખાંડ અને ખોરાકના કણોનું વિઘટન કરીને એસિડ ઉત્પન્ન કરે છે. આ એસિડ દાંતના બહારના સ્તર (એનિમલ) ને ઓગાળે છે. ટૂથપેસ્ટ બેઝિક હોવાથી, તે એસિડને તટસ્થ કરીને દાંતના સડાને અટકાવવામાં મદદ કરે છે.

49) a) એસ્ટરીકરણની પ્રક્રિયા રાસાયણિક સમીકરણ સાથે સમજાવો. તથા એસ્ટરના ઉપયોગો લખો. ⁷¹

• પ્રક્રિયા: કાર્બોક્સિલિક એસિડ આલ્કોહોલ સાથે પ્રક્રિયા કરીને એસ્ટર અને પાણી બનાવે છે.$$\text{CH}_{3}\text{COOH} (\text{ઇથેનોઇક એસિડ}) + \text{CH}_{3}\text{CH}_{2}\text{OH} (\text{ઇથેનોલ}) \xrightarrow{\text{એસિડ}} \text{CH}_{3}\text{COOCH}_{2}\text{CH}_{3} (\text{એસ્ટર}) + \text{H}_{2}\text{O}$$
• ઉપયોગો: એસ્ટર મીઠી સુગંધ ધરાવતા હોવાથી તેનો ઉપયોગ અત્તર (perfumes) અને કૃત્રિમ સ્વાદ ઉત્પન્ન કરતા પદાર્થો બનાવવામાં થાય છે.

50) a) પ્રકાશ સંશ્લેષણ એટલે શું? પ્રકાશ સંશ્લેષણનું સંતુલિત રાસાયણિક સમીકરણ લખો. ⁷²

• પ્રકાશ સંશ્લેષણ: લીલી વનસ્પતિઓ $\text{CO}_{2}$ અને $\text{H}_{2}\text{O}$ નો ઉપયોગ કરીને, સૂર્યપ્રકાશ અને ક્લોરોફિલની હાજરીમાં, પોતાનો ખોરાક (ગ્લુકોઝ) બનાવે છે અને $\text{O}_{2}$ મુક્ત કરે છે.
• સમીકરણ:$$6\text{CO}_{2} + 12\text{H}_{2}\text{O} \xrightarrow[\text{ક્લોરોફિલ}]{\text{સૂર્યપ્રકાશ}} \text{C}_{6}\text{H}_{12}\text{O}_{6} + 6\text{O}_{2} + 6\text{H}_{2}\text{O}$$

b) ખુલ્લા વાયુ રંધ્ર અને બંધ વાયુ રંધ્ર છિદ્રની માત્ર નામ નિર્દેશનવાળી આકૃતિ દોરો. ⁷³

51) માનવ પાચનતંત્રના મુખ્ય અંગોની ટૂંકમાં માહિતી આપો. ⁷⁴

1. મુખગુહા: ખોરાકનું અંતર્ગ્રહણ અને સ્ટાર્ચનું આંશિક પાચન થાય છે.
2. જઠર: $\text{HCl}$ અને પેપ્સિન દ્વારા પ્રોટીનનું પાચન થાય છે.
3. નાનું આંતરડું: અહીં કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ, પ્રોટીન અને ચરબીનું સંપૂર્ણ પાચન થાય છે અને પાચિત ખોરાકનું શોષણ થાય છે.
4. મોટું આંતરડું: અપાચિત ખોરાકમાંથી પાણીનું શોષણ થાય છે.

52) a) તે વ્યક્તિ દૃષ્ટિની કઈ ખામીથી પીડાતી હશે? ⁷⁵વ્યક્તિ દૂરનું સ્પષ્ટ જોઈ શકે છે પણ નજીકનું સ્પષ્ટ જોઈ શકતી નથી, તેથી તે ગુરુદૃષ્ટિની ખામી (Hypermetropia) થી પીડાય છે. ⁷⁶

b) તે દૃષ્ટિની ખામી ઉદ્ભવવાના કારણો જણાવો. ⁷⁷

1. નેત્રમણિની કેન્દ્રલંબાઈનું વધારે હોવું.
2. નેત્રગોલકનું કદ નાનું થઈ જવું.

c) તે ખામી કેવી રીતે નિવારી શકાય તે આકૃતિ દોરી સમજાવો. 78

આ ખામીનું નિવારણ યોગ્ય પાવરના બહિર્ગોળ લેન્સ (Convex Lens) નો ઉપયોગ કરીને કરી શકાય છે.

53) b) ઘરેલું વિદ્યુત પરિપથમાં ફ્યુઝ અને અર્થિંગ વાયરનું મહત્ત્વ સમજાવો. ⁷⁹

• ફ્યુઝ: તે સર્કિટને ઓવરલોડિંગ અને શોર્ટ સર્કિટથી થતા નુકસાન સામે સુરક્ષા આપે છે. જો પ્રવાહ વધી જાય, તો ફ્યુઝ તાર પીગળીને પરિપથને તોડી નાખે છે.
• અર્થિંગ વાયર (ભૂ-સંપર્ક તાર): તે ઉપકરણોના ધાતુના આવરણમાંથી લીક થતા વિદ્યુત પ્રવાહને સીધો જમીનમાં વહન કરીને વ્યક્તિને વિદ્યુત આંચકો લાગતો અટકાવે છે.

54) a) ઓઝોન કેવી રીતે બને છે? તે સમીકરણ સહિત સમજાવો. 80

ઓઝોન ($\text{O}_{3}$) વાતાવરણના ઊંચા સ્તરે સૂર્યના પારજાંબલી ($\text{UV}$) કિરણોની અસરથી બને છે.

1. $\text{UV}$ કિરણો $\text{O}_{2}$ નું વિભાજન કરીને મુક્ત ઓક્સિજન પરમાણુઓ ($\text{O}$) બનાવે છે:$$\text{O}_{2} \xrightarrow{\text{UV પ્રકાશ}} \text{O} + \text{O}$$
2. આ મુક્ત પરમાણુઓ $\text{O}_{2}$ સાથે સંયોજાઈને ઓઝોન ($\text{O}_{3}$) બનાવે છે:$$\text{O} + \text{O}_{2} \to \text{O}_{3}$$

b) કચરાના નિકાલની સમસ્યાને ઓછી કરવામાં તમે શું યોગદાન આપી શકો છો? તમારા વિચારો જણાવો. 81

હું 3R ના સિદ્ધાંતનું પાલન કરીને યોગદાન આપી શકું છું:

1. ઓછો ઉપયોગ (Reduce): બિનજરૂરી પ્લાસ્ટિક અને પેકેજિંગનો ઉપયોગ ટાળવો.
2. પુનઃઉપયોગ (Reuse): વસ્તુઓને ફેંકી દેવાને બદલે અન્ય હેતુ માટે ફરીથી વાપરવી.
3. પુનઃચક્રણ (Recycle): કાગળ, કાચ અને ધાતુને અલગ કરીને રિસાયકલિંગ માટે આપવું.
4. કચરાનું અલગીકરણ: જૈવ-વિઘટનીય (ભીનો કચરો) અને બિન-જૈવ-વિઘટનીય (સૂકો કચરો) ને અલગ-અલગ ડબ્બામાં નાખવો.